Grodzisko Barbarka

Tu zaczęła się historia miasta...
Na prawym, wysokim brzegu Narwi, w okolicy ujścia Bugu, powstało wczesnośredniowieczne grodzisko, które było otoczone od wschodu wałem obronnym, a od południa i północy głębokimi parowami. Grodzisko rozwijało się w XI ? XIII wieku. W XII wieku powstała tu komora celna. Badania wykopaliskowe grodziska prowadziła w latach 1962?1966 mgr Barbara Zawadzka?Antosik. W wyniku badań stwierdzono istnienie trzech faz osadnictwa wczesnośredniowiecznego (XI-XIII w.) oraz późniejszej działalności na grodzisku (XIV-XVII w.). Znaleziono bardzo dużą ilość fragmentów ceramiki, kości zwierzęcych i szczątków ryb, oraz ponad 200 zabytków archeologicznych.
Mieszkańcy grodu trudnili się rolnictwem i rybołówstwem, a także tkactwem i rogownictwem. Uprawiali pszenicę, żyto i groch.
We wczesnym średniowieczu Serock położony był przy ważnych lądowych i wodnych szlakach komunikacyjnych i handlowych. Jeden wiódł ze wschodu na zachód ? z Rusi przez Nur, Brok, Brańsk (dziś Brańszczyk) i właśnie Serock ku Wielkopolsce, Kujawom i Pomorzu, drugi z południa Polski na północ ku Jaćwieży i Prusom. Odkryto też cmentarzysko i jednonawową kaplicę z apsydą.
Obecnie grodzisko jest terenem uporządkowanym, z pięknym widokiem na ujście Bugu do Narwi.
W najbliższym czasie planuje się przygotowanie makiety ówczesnego Ogrodziska oraz posterów informujących o zabytkach odnalezionych podczas badań archeologicznych. Barbarka pełnić będzie trzy funkcje: historyczną, rekreacyjną ? rozpościera się stąd piękny widok na połączenie rzek, i kulturalną.
Grodzisko w Serocku zwane jest Ogrodziskiem lub Barbarką. Położone jest na prawym wysokim tarasie doliny Narwi w odległości 500 m poniżej ujścia Bugu do Narwi. Od południa i północy oddzielone jest od wysoczyzny dwoma głębokimi jarami, a od strony zachodniej doliną strumienia.
Serock po raz pierwszy wymieniony został w tzw. falsyfikacie mogileńskim z 1065 roku, w którym opisano uposażenie klasztoru w Mogilnie. Dokument ten, jak twierdzą historycy, powstał zapewne w 1147 roku za panowania Bolesława Kędzierzawego, ale zawarte w nim informacje dotyczą również XI wieku. Uposażenie mówi o dziewięcinach z dochodów grodowych, które otrzymało opactwo najprawdopodobniej od Bolesława Śmiałego.

Grodzisko w późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych
Na terenie grodziska odkryto późniejsze, najprawdopodobniej średniowieczne, cmentarzysko oraz fragmenty fundamentów XVII-wiecznej kaplicy p.w. Św. Barbary.
W trakcie prac wykopaliskowych odkryto tu 9 pochówków, z czego aż 6 szkieletów należało do małych dzieci.
Na szczególną uwagę zasługuje dobrze zachowany pochówek pięciomiesięcznego płodu w glinianym naczyniu odwróconym do góry dnem. W profilu wykopu nie zaobserwowano śladów wkopu pochówku, co wskazuje na to, że jest on starszy od wybudowanej na grodzisku w XVII wieku kaplicy i młodszy od zalegających niżej wczesnośredniowiecznych warstw kulturowych. Naczynie z uchem taśmowatym, w którym znajdował się pochówek, wykonane było na szybkoobrotowym kole garncarskim, techniką taśmowo-ślizgową, wypalane w atmosferze utleniającej, zdobione ornamentem żłobków dookolnych. Forma naczynia oraz technika jego produkcji pozwalają określić jego chronologię na 2 połowę XV do początków XVI wieku.
W części wschodniej grodziska odkryto późniejsze niż cmentarzysko fundamenty jednonawowej kaplicy z absydą. Zachowany mur miał wysokość ok. 45 cm. Zbudowany był z kamieni i ułamków cegieł łączonych zaprawą wapienną. Kaplicy nie towarzyszyły zabytki archeologiczne. Jedyną wzmianką o budowli, znaną ze źródeł pisanych, jest dokument Zygmunta III Wazy nadający w 1616 roku plebanowi serockiemu księdzu Krzysztofowi Pudłowskiemu miejsce w Serocku nazywane Ogrodziskiem w zamian za ufundowanie kaplicy św. Barbary.
Badania archeologiczne grodziska w Serocku ujawniły ślady długotrwałego osadnictwa. Opracowanie całości materiałów z tych badań jest trudne, ponieważ na grodzisku wystąpiła bardzo skomplikowana sytuacja stratygraficzna, a obszar objęty badaniami przeprowadzonymi w latach 60-tych był stosunkowo niewielki. Jak podkreśla badaczka tego stanowiska, Barbara Zawadzka ? Antosik, wiele problemów dotyczących chronologii i stratygrafii pozostaje nadal nierozstrzygniętych. Nie możemy m.in. szczegółowo wydatować poszczególnych faz umocnień grodowych, a także nie znamy charakteru zabudowy wnętrza grodu.
Dzięki badaniom archeologicznym udało się potwierdzić wzmianki o Serocku znane ze źródeł pisanych, udowodnić ważną rolę jaką pełnił we wczesnym średniowieczu, a także wzbogacić wiedzę o archeologii i historii Mazowsza.