Miejsca upamiętniające ludność, która zginęła z rąk okupanta niemieckiego - Serock, Chotomów, Wieliszew, Legionowo

Na terenie Powiatu Legionowskiego znajduje się wiele miejsc upamiętniających osoby, które zginęły w wyniku terroru okupanta niemieckiego w czasie II Wojny Światowej. W artykule będą opisane przykładowe miejsca położone na terenie Szlaków Patriotycznych Polski Walczącej, na terenie Powiatu Legionowskiego.

W Serocku na terenie cmentarza parafialnego znajduje się mogiła osób, które zginęły podczas mordu dokonanego przez hitlerowców w parowie, niedaleko cmentarza, przy ul. Rybaki, w pobliżu rzeki Narew.

Z Legionowa dojedziemy tam komunikacją autobusową dojeżdżającą do Serocka, przykładowo ze stacji PKP Legionowo (dworzec w Legionowie). Do dworca w Legionowie przyjeżdzają pociagi Szybkiej Kolei Miejskiej - S3, S9 oraz linia Kolei Mazowieckich - RL, R9. 

W Serocku 28.02.1941 roku zginęły osoby z organizacji patriotycznej „Gotów”, który skupiał miejscową ludność z pobliskich parafii. Udana prowokacja została przeprowadzona przez niemieckiego żołnierza Gestapo, który w przebraniu zakonnika werbował do siebie osoby (osoby przewieziono do aresztu śledczego w Pułtusku; oznaczenie na szlaku czerwonym - nr 10).

W mordzie tym dokonanym przez żołnierzy niemieckich zginęło 21 osób (przewodnik turystyczny Szlaku Patriotycznego Polski Wakczącej). Na tablicy możemy zauważyć wykaz 22 osób, 12 osób znanych z imienia i nazwiska oraz 10 osób o nieokreślonych danych (imiona i nazwiska).  

Mogiła znajduje się przy głównej alei cmentarza w Serocku. 

Innego mordu, w innej lokalizacji dokonali również hitlerowcy 22.02.1943 roku w Lasach Chotomowskich (na tzw. górce). Podczas tego okrutnego czynu zginęli mieszkańcy Chotomowa oraz żołnierze Armii Krajowej. Miejsce to upamiętnia metalowy krzyż z tablicą, na której wyryte są m.in. inicjały Armii Krajowej.

Płyta przykuwa uwagę barwą: jest koloru biało–czerwonego w szachownicę.

Miejsce to leży na Szlaku Południowo – Wschodnim, znaki czarne Szlaku Patriotycznego Polski Walczącej (nr 5 oznaczenie na mapie turystycznej Szlaku Patriotycznego Polski Walczącej).

Po za tym miejscem imiona i nazwiska tych osób możemy zobaczyć na cmentarzu parafialnym w Chotomowie (mogiła zbiorowa). Tabliczka, na której napisane są imiona i nazwiska jest również barwy biało - czerwonej, co ma przypominać m.in. o narodowości polskiej.

W Palmirach został dokonany kolejny zbrodniczy czyn na Polakach m.in. na mieszkańcach Legionowa, Jabłonny, czy Henrykowa. Pierwszy etap mordów zaczął się na początku grudnia 1939 roku. Mieszkańcy Legionowa zostali zamordowani 26.02.1940 roku w odwecie za niesłuszne przypisywanie mieszkańcom dokonania mordu na komisarycznym wójcie Legionowa - prowokacja zaplanowana przez gestapo. Tą smutną historię upamiętnia tablica. Wisi ona w kościele na terenie Legionowa: kościół pw. Św. Józefa Oblubieńca NMP w Legionowie (tablica w formie czarnego granitu, na której wyryte są nazwiska 48 osób, mieszkańców tego miasta). Jedna z osób, która jest wymieniona na tablicy pamiątkowej wmurowanej  w jedną ze ścian w kościele w Legionowie: m.in. Stanisław Gierczyński jest pochowana na cmentarzu w Palmirach.

Część Legionowian pochowanych jest na wspomnianym cmentarzu w Palmirach. Tablica, kościół w Legionowie położone są na Niebieskim Szlaku Patriotycznym Polski Walczącej

(oznaczenie na szlaku niebieskim – nr 1).

Obok na niebieskim i zielonym szlaku umiejscowiony jest mural upamiętniający Armię Krajową (Rondo Armii Krajowej ul. H. Siemiradzkiego i S. Żeromskiego). Mural choć wymiarowo nieduży wspomina o działającej na terenie Legionowa Armii Krajowej: VII Obwodzie "Obroża" 1 Rejonie Legionowo „Marianowo – Brzozów”. Zilustrowane jest tam interesujące graffiti: postaci żołnierzy Armii Krajowej oraz szkic w postaci graffiti  - godła VII Obwodu "Obroża".

Niedaleko Legionowa położony jest cmentarz w Wieliszewie. Pochowani są tam żołnierze Wojska Polskiego, z września 1939 roku, która większość jest nieznana z imienia i nazwiska. Liczba osób, których nie udało się zidentyfikować z nazwiska liczy 256 osób.

Jest to największa nekropolia Żołnierzy Września '39 w Powiecie Legionowskim.

Leży ona na szlaku Zielonym (centralnym) Szlaku Patriotycznego Polski Walczącej na terenie Powiatu Legionowskiego.

Żołnierze, którzy są tam pochowani uczestniczyli m.in. w obronie rzeki Narew.

Podczas wybuchu II wojny Światowej Niemcy umieszczali lokalne społeczności w obozie selekcyjnym w Łajskach (m.in. mężczyzn), w pobliżu Legionowa, czy obozie w Legionowie (obóz pracy dla Żydów; zlikwidowany w październiku 1942 roku). Z Legionowa wysiedleni mieszkańcy trafiali do obozów w Zakroczymiu, Nowym Dworze Mazowieckim (koszary), gdzie dokonywana była m.in. selekcja osób do dalszej wywózki. Często w obozach byli zmuszani do ciężkiej pracy przy budowie fortyfikacji, angażowaniu społeczności lokalnej w pracach polnych, załadunku - wyładunku towarów do/ z wagonów (np. prace przy budowie umocnień obronnych, rowów przeciwczołogowych). 

Ponadto jeńcy cywilni trafiali do obozu w Działdowie. Przestał pełnić funkcję obozu przejściowego w grudniu 1939 roku (do obozu w Działdowie trafili m.in. mieszkańcy Serocka, czy Legionowa). Niemcy organizowali również policyjne obozy, czy obozy przejściowe dla ludności polskiej oraz żydowskiej (obóz przejściowy w Serocku - teren nieistniejącej bożnicy w Serocku –  rynek miejski w Serocku, ul. 11 - LISTOPADA; szlak nr 6 Patriotycznego Szlaku Polski Walczacej na terenie Powiatu Legionowskiego; obóz funkcjonował od maja 1940 roku do maja 1944 roku; póżniej na chwilę zawieszono funkcjonowanie obozu; obóz przestał istnieć w sierpniu 1944 roku). Funkcje, jakie pełnił opisywany obóz: to obóz karny, pracy, przejściowy (przejściowy urząd bezpieczeństwa pracy, przejściowy dla wysiedleńców), miejsce dalszej wywózki do punktu zbornego m.in. w Nasielsku. Stamtąd trafiali do właściwych obozów, tym koncentracyjnych. Obóz pracy w Pomiechówku znajdował się w forcie modlińskim nr III. Mieszkańcy Legionowa wysiedleni z swoich domów udawali się często pieszo do położnego w pobliżu Legionowa, Zakroczymia. Skierowani byli również do obozu pracy przymusowej w Małszycach (powiat łowicki), pociągami do Łowicza (wywózki: sierpień 1944).

Źródła: 

1. http://szlak.powiat-legionowski.pl

2. Przewodnik turystyczny Szlaku Patriotycznego Polski Walczącej na terenie Powiatu Legionowskiego.  

3. Rafał Degiel - Obozy przejściowe w okolicach Legionowa, dostęp strona internetowa: http://www.fpnp.pl.

4. Artykuł Juszkiewicz Ryszard. Obozy w rejencji ciechanowskiej. Notatki Płockie 13/1-45, 32-38, 1968, s. 37.

5. BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ NR 4 (99), KWIECIEŃ 2009. Artykuł: MARIA WARDZYŃSKA, IPN "OBOZY NIEMIECKIE NA OKUPOWANYCH TERENACH POLSKICH", s. 30 (obóz pracy wychowawczej, karny w Serocku).

6. Rocznik Legionowski, Tom IV.  Artykuł: Akcje wysiedleńcze i obozy przejściowe w okolicach Legionowa. Rok 2011 (s.192 - obóz niemiecki przejściowy na terenie bożnicy w Serocku).